Plastik kirliliği, günümüzde küresel bir çevre sorunu olarak ciddi boyutlara ulaşmıştır. Dünya genelinde plastik üretimi ve tüketimi hızla artmakta, bu da çevreye bırakılan plastik atık miktarını artırmaktadır.
Dünya genelinde yılda yaklaşık 400 milyon ton plastik üretilmektedir. Her yıl yaklaşık 57 milyon ton plastik atık doğaya salınmaktadır. Okyanus ve denizlerde yaklaşık 100 ila 150 milyon ton plastik çöpün bulunduğu tahmin edilmektedir. Plastiklerin parçalanmasıyla oluşan mikroplastikler, su kaynaklarına karışarak hem çevreye hem de insan sağlığına zarar vermektedir.
Türkiye’nin denizleri, özellikle Akdeniz ve Ege kıyıları, uluslararası sulara açık olduğundan plastik kirliliğinden ciddi şekilde etkilenmektedir. Bu kirlilik, deniz yaşamını tehdit etmekte ve ekosistem dengelerini bozarak ekonomik ve çevresel sorunlara yol açmaktadır.
Plastik Kirliliğinin Boyutu
Her yıl dünya genelinde yaklaşık 8 ila 12 milyon ton plastik atık denizlere karışıyor. Bu atıkların büyük bir kısmı, nehirler, kanalizasyonlar, sahil kenarındaki insan faaliyetleri, balıkçılık ekipmanları ve gemi taşımacılığı gibi farklı kaynaklardan geliyor. Özellikle yoğun şehirleşme ve sanayi bölgelerine yakın kıyılardan denizlere ulaşan plastik miktarı çok daha fazla.
Plastik atıkların %80’i denizlerdeki toplam çöp miktarını oluşturuyor. Bu, denizlerde ve okyanuslarda bulunan çöplerin büyük bir kısmının plastikten meydana geldiği anlamına geliyor. Diğer çöpler arasında cam, metal ve kağıt gibi materyaller bulunsa da, plastiklerin uzun ömürlü olması, doğada kolayca parçalanmaması ve taşınabilir olması nedeniyle daha baskın olduğu görülüyor.
Plastik atıklar deniz yüzeyinde birikerek yüzey çöpleri oluşturuyor. Bu atıkların bir kısmı dalgalar ve akıntılarla deniz tabanına çökeliyor ve derin deniz çökeltilerinde yoğun olarak bulunuyor. Özellikle okyanus diplerinde yapılan araştırmalar, mikroskobik plastik parçacıkların (mikroplastikler) deniz tabanında ciddi miktarda biriktiğini gösteriyor. Bu durum, derin deniz ekosistemlerini bile olumsuz etkiliyor.
Plastiklerin farklı deniz seviyelerinde birikmesi, ekosistemin her katmanında kalıcı bir kirlilik oluşturuyor. Yüzeydeki plastik atıklar deniz kuşları, kaplumbağalar ve balıklar tarafından yanlışlıkla yiyecek sanılarak tüketiliyor. Dipteki plastikler ise deniz dibinde yaşayan mercanlar, kabuklular ve diğer dip canlıları için tehdit oluşturuyor.
Bu nedenle, plastik atıkların denizlere ulaşmasını önlemek, sadece yüzeydeki kirliliği değil, deniz ekosisteminin tamamını koruma açısından kritik bir adım.
Mikroplastiklerin Etkisi
Plastiklerin parçalanmasıyla oluşan mikroplastikler, planktonlardan başlayarak besin zincirine girmekte ve sonunda insanlara kadar ulaşabilmektedir. Bu durum, hem deniz ekosistemini hem de insan sağlığını tehdit etmektedir.
Ekonomik ve Çevresel Sonuçlar
Plastik kirliliği, denizlerdeki ekosistemlerin dengesini bozarak balıkçılık ve turizm gibi önemli ekonomik sektörleri doğrudan etkiliyor. Bu etki birkaç farklı yoldan gerçekleşiyor:
Balık Popülasyonlarının Azalması
Plastik atıklar, balıkların sindirim sistemini tıkayarak ölüm oranlarını artırabilir. Plastik yutmuş balıklar daha az besin alır, büyümeleri yavaşlar ve üreme kapasiteleri düşer. Bu durum, ticari balık türlerinin popülasyonunun azalmasına neden olur. Özellikle ekonomik değeri yüksek olan türlerin azalması, balıkçılık gelirlerinde ciddi kayıplara yol açar.
Balık Ağlarının ve Ekipmanların Zarar Görmesi
Denizlerde dolaşan büyük plastik atıklar, balık ağlarına dolanarak zarar verir. Bu durum, balıkçıların maliyetlerini artırır ve av verimliliğini düşürür. Özellikle hayalet ağlar (denize atılmış veya kaybolmuş ağlar), plastiklerle birleşerek balıkların yakalanmasına ve israfına neden olur.
Sahillerin ve Turistik Alanların Kirlenmesi:
Plastik atıklar, sahil bölgelerine vurduğunda çevre kirliliği ve estetik bozulma yaratır. Turistler, kirli plajlar ve denizlerde yüzmek istemediği için bu bölgelerdeki turist sayısı azalır. Özellikle Akdeniz gibi turizm gelirine bağımlı bölgeler plastik kirliliğinden büyük ölçüde etkilenmektedir.
Deniz Ekosisteminin Bozulması:
Plastik kirliliği nedeniyle deniz yaşamı zarar gördüğünde, dalış turizmi, tekne turları ve su sporları gibi faaliyetler olumsuz etkilenir. Deniz canlılarını gözlemlemek isteyen turistler, ekosistem tahribatı nedeniyle bölgeyi tercih etmeyebilir.
Turizm Gelirlerinde Düşüş:
Kirliliğin yoğun olduğu bölgelerde, turizm tesisleri daha az rezervasyon alır. Özellikle mavi bayraklı plajların statüsünü kaybetmesi, turistlerin o bölgeyi tercih etmemesine neden olur. Bu durum, otellerin, restoranların ve yerel esnafın gelirlerinde kayıplara yol açar.
Çözüm Önerileri
Plastik kirliliği, ekosistemleri tehdit eden ve insan sağlığı üzerinde olumsuz etkileri olan ciddi bir sorundur. Bu nedenle, plastik kullanımını azaltmak, geri dönüşümü teşvik etmek ve sürdürülebilir alternatiflere yönelmek büyük önem taşımaktadır. Birleşmiş Milletler, plastik atıkları 2040’a kadar %80 oranında azaltmayı hedeflemektedir.
Atık Yönetimi ve Geri Dönüşüm: Plastik atıkların denizlere ulaşmasını engellemek için etkin atık yönetimi ve geri dönüşüm sistemlerinin kurulması gerekmektedir.
Tek Kullanımlık Plastiklerin Azaltılması: Tek kullanımlık plastik ürünlerin kullanımının azaltılması ve alternatif, çevre dostu ürünlerin teşvik edilmesi önem taşımaktadır.
Eğitim ve Farkındalık: Halkın plastik kirliliği konusunda bilinçlendirilmesi ve denizlerin korunması için eğitim programlarının düzenlenmesi gerekmektedir.
Bununla birlikte sektörel olarak plastik kullanımı azaltmak için işbirliği yapılabilecek alanlar;
- Deniz temizliği kampanyaları,
- Plastik atıkların azaltılmasına yönelik yasal düzenlemeler,
- Balıkçılıkta sürdürülebilir uygulamaların teşvik edilmesi,
- Yerel halk ve turistler için farkındalık kampanyaları.
Türkiye’nin deniz yaşamını korumak ve plastik kirliliğini azaltmak için hem bireysel hem de toplumsal düzeyde önlemler alınması büyük önem taşımaktadır.